Nieuws

Geneesmiddelengebruik tijdens de ramadan

Vasten tijdens de ramadam is één van de 5 pijlers van de islam. Voor moslims is dit een bijzondere maand waarin ze verplicht zijn zich te onthouden van eten, drinken en roken tussen zonsopgang en zonsondergang. Door de veranderingen in het dagritme en het eten op ongewone tijden kunnen (chronische) patiënten, en vooral diabetespatiënten, hier hinder van ondervinden. Op welke moment dienen ze hun medicatie in te nemen? Welke geneesmiddelvormen doorbreken de vasten en welke niet? Patiënten gaan vaak hun medicatie stoppen of overslaan. Ook weet men vaak niet welke geneesmiddelvorm al dan niet de vasten doorbreekt. Wist je bv. dat het gebruik van een puffer geen enkel probleem vormt?

Lees meer

Gezondheidsapps centraal in de gezondheidszorg

In onze Farmazine nr.82 – editie maart 2018 kon u reeds een artikel terugvinden rond de digitale toekomst van de apotheek. Hierin zijn de gezondheidsapps uiteraard niet weg te denken. Toch loopt de gezondheidssector achteraan in de rij. Apps zijn nog niet volledig doorgedrongen in de medische sector. Reden hiervoor is onder meer dat de lat hier erg hoog ligt, en deze apps dus aan heel wat eisen zouden moeten voldoen. Intussen zijn de 24 pilootprojecten rond mobiele gezondheid onder Minister Maggie De Block afgerond en vinden we een nieuw artikel rond gezondheidsapps in Farma-Sfeer 235 - editie juni 2018.

Zowel de rol van de patiënt als van de apotheker zal de komende jaren sterk veranderen. Enerzijds zal de patiënt zijn eigen gezondheid meer kunnen opvolgen via verschillende apps, en als het ware ‘copiloot van zijn eigen gezondheid’ worden. Anderzijds zal de apotheker vooral belangrijk worden als professioneel raadgever. Ook bij het gebruik van apps kan de apotheker een belangrijke rol spelen.

Ontdek hier welke apps u als apotheker zeker moet leren kennen.

De rol van de apotheker in de behandeling van hartfalen

 De rol van de apotheker in de behandeling van hartfalen: hoe zou dit moeten evolueren?

Apothekers spelen een belangrijke rol in het multidisciplinaire team rond patiënten met hartfalen. Het is reeds onderzocht en vastgelegd dat wanneer apothekers een medicatie reconciliatie uitvoeren (nvdr: d.i. het verifiëren, vergelijken, aanpassen en verduidelijken van de medicatie voor de patiënt bij overgang van de ene naar de andere lijn), - patiënten informeren over hun medicatie, en samen werken voor het medicatiebeheer een betere outcome wordt verkregen, wat betekent een daling in het aantal interacties, in medicatievergissingen, een verbetering van de therapietrouw en beter toepassen van de richtlijnen. Sommige studies tonen zelfs een daling aan in het aantal heropnames in het ziekenhuis. De rol van de apotheker zal zich waarschijnlijk nog uitbreiden, gezien de nieuwe behandelingen en innovatieve zorg die worden ontwikkeld voor patiënten met hartfalen.

Hartfalen kost een land heel wat geld, zoals de kost van medische diensten, medicatie en gemiste werkdagen. De laatste decennia heeft farmacotherapie, waaronder ACE inhibitoren, angiotensine receptor blockers en neprilysine inhibitoren (ARNIs), beta-blokkers en aldosterone antagonisten om er een paar op te noemen, voor een verhoging van de overlevingskans bij hartfalen gezorgd met verminderde ejectiefractie. De morbiditieit en mortaliteit bij hartfalen blijven echter hoog. Gemiddeld belanden 44% van de patiënten 6 maanden na een hartfalen opnieuw in het ziekenhuis. Het optimaal begeleiden van deze patiënten vereist een multidisciplinaire aanpak, afgestemd op verschillende aspecten van de zorg. Apothekers spelen hier een belangrijke rol in, en kunnen bijdragen aan het aanzienlijk optimaliseren van de complexe medicatiekuur.

Het artikel omschrijft de verschillende rollen van de apotheker in de zorg van patiënten met hartfalen, de potentiële impact op de resultaten voor de patiënt, alsook het toekomstperspectief van diens rol.

Uit de bekeken studies rond interventie van de apotheker is gebleken dat:

• apothekersbijdrage in de zorg van partiënten met hartfalen zorgt voor minder medicatiefouten,
• er verbetering is in het voorschrijven van medicatie volgens de richtlijnen en in de therapietrouw,
• er verbetering is van de symptomen.

Bij de studies die heropname in het ziekenhuis als eindpunt evalueerden zijn er acht studies die een vermindering van heropnames aantoonden waarvan er twee ook een vermindering van mortaliteit aantoonden, tegenover vier studies die geen verbetering toonden inzake heropname in het ziekenhuis.

Apothekers moeten dus verdergaan in het ontdekken van hun rol hierin en het toekomstperspectief ervan bekijken. Bijkomende training zal hiervoor noodzakelijk zijn, specifiek in het domein van hartfalen. Ook is het nodig dat apothekers hun interventies, en daarbij de economische impact ervan en de impact voor de patiënt, documenteren.

Bron: Cheng, J. WM. ‘Current perspectives on the role of the pharmacist in heart failure management’ in Integrated Pharmacy Research and Practice 2018: 1-11. Dovepress, 2018

Klik hier voor het volledige artikel.

Interpretatie van review The Lancet over werkzaamheid en veiligheid van statines

In 2016 publiceerde het Britse medisch tijdschrift The Lancet een review over de evidentie van de werkzaamheid en veiligheid van statines. Een statinebehandeling leidde tot significante daling van de globale mortaliteit, zowel in primaire als in secundaire preventie. De voordelen van de statines dienen volgens de auteurs afgewogen te worden tegen de potentiële ongewenste effecten.

Op basis van een meta-analyse van gerandomiseerde studies besluiten de auteurs dat statines, als ze toegediend worden in een effectieve dosis, substantieel LDL-cholesterol verlagen. Dit moet volgens hen afgewogen worden tegen enkele bewezen, maar weinig frequente ongewenst effecten zoals myopathie en diabetes.

J.P. Sculier (ULB) bekeek daarop hoe we de bevindingen van deze review moeten interpreteren. Hij stelt dat, waar de resultaten alleen maar een verkennend karakter hadden, de auteurs ze interpreteerden als aantonend. De auteurs stratificeerden de resultaten in functie van het cardiovasculaire risico (laag vs. hoog), maar er is dan weer geen definitie terug te vinden van dit risico. Een adequaat gerandomiseerd onderzoek zou nodig zijn om voldoende bewijs te hebbenen de resultaten te kunnen toepassen in de dagelijkse praktijk.

Lees hier het volledige artikel van J.P. Sculier 

De WGO wil komaf maken met medicatiegerelateerde problemen.

De Wereldgezondheidsorganisatie neemt het initiatief om tijdens de komende 5 jaar overal ter wereld ernstige medicatiegerelateerde fouten te halveren. Hiervoor willen ze zich vooral focussen op de zwakke plekken in het systeem. De manier waarop medicatie voorgeschreven, verdeeld en geconsumeerd wordt en het informeren van patiënten over de gevaren van verkeerd medicatiegebruik vormen hierbij 2 grote werkpunten.

De gevolgen van medicatiegerelateerde fouten zijn verstrekkend. Naast de ‘menselijke kost’ nemen zulke fouten onnodig een enorme hap uit de gezondheidsbudgetten. Fouten voorkomen spaart dus niet enkel mensenlevens maar ook heel wat geld.

Zowel zorgverleners als patiënten kunnen in de fout gaan. Medicatie kan verkeerd voorgeschreven zijn, maar de patiënt kan ook een fout begaan bij het innemen ervan. Al deze problemen zijn echter potentieel vermijdbaar. Hiervoor zijn de nodige procedures en systemen nodig.

De meeste fouten gebeuren nog steeds in systemen waarbij de gezondheidszorg van een patiënt door verschillende zorgverleners moet opgevolgd worden. Een goed georganiseerde structuur die constant evolueert en ‘best practices’ opneemt en waarbij niet met de vinger gewezen wordt, is de beste omgeving voor veilige zorgverlening.

De WGO wil hierbij helpen door het voorzien van begeleiding en het ontwikkelen van strategieën, plannen en hulpmiddelen om de veiligheid van de patiënten centraal te stellen in het medicatieproces, en dit in alle zorgverleningsfaciliteiten.

Het volledige artikel kan u hier lezen.

Bron: World Health Organization

GheOP3S-tool: ook online beschikbaar

Het medicatienazicht van de gepolymediceerde patiënt vergt een gestructureerde aanpak. Naast een uitvoerige bevraging van de patiënt, overlopen van het medicatieschema etc... behoort ook de analyse van het medicatieprofiel tot de medicatiereview.

Evaluatie therapietrouw

 Therapietrouw evalueren en ondersteunen is niet eenvoudig. Er bestaan ook veel mogelijke interventies en hulpmiddelen, en eigenlijk zijn er weinig statistisch significante resultaten voor de ene of de andere aanpak. Een werkwijze waarbij verschillende methoden gebruikt worden is zeker interessant en literatuurgegevens wijzen er ook op dat die gecombineerde aanpak tot de beste resultaten leidt. Aan de UGent heeft men hiervoor een protocol uitgewerkt. Dit vindt u hier

Vermoedelijke bijwerkingen van geneesmiddelen

Op deze website vind je tools die je moeten helpen bij farmaceutische zorg en bij een betere medicatiebewaking. Je vindt al een handige tool waarmee je de bijwerkingen van geneesmiddelen kan opsporen: Bijwerkingen centrum Lareb

Daar komt ook de Europese tool bij van ‘vermoedelijke’ bijwerkingen van geneesmiddelen. Daar krijgt u per product inzicht in de rapporten over vermoedelijke bijwerkingen die werden ingezonden.

Vermoedelijke bijwerkingen betekent:

• dat je informatie vindt over medische incidenten die na het gebruik van een geneesmiddel zijn waargenomen, maar die niet noodzakelijk gerelateerd zijn aan of veroorzaakt zijn door het geneesmiddel.
• de informatie over vermoedelijke bijwerkingen mag niet worden geïnterpreteerd in de betekenis dat het geneesmiddel of de werkzame stof leidt tot het waargenomen effect of niet veilig voor gebruik zou zijn. Uitsluitend na uitgebreide evaluatie en wetenschappelijke beoordeling van alle beschikbare gegevens kunnen betrouwbare conclusies worden getrokken over de baten en risico's van een geneesmiddel.

Het Europees Geneesmiddelenbureau heeft deze website in 2012 geopend om het publiek toegang te geven tot rapporten over vermoedelijke bijwerkingen. Deze rapporten worden elektronisch bij EudraVigilance ingediend door nationale regelgevende instanties inzake geneesmiddelen en door farmaceutische bedrijven die houders zijn van handelsvergunningen voor de geneesmiddelen.

EudraVigilance is een systeem voor het verzamelen van rapporten over vermoedelijke bijwerkingen van geneesmiddelen te beheren. Deze rapporten worden gebruikt voor een evaluatie van de baten en risico's van geneesmiddelen in hun ontwikkelingsfase en voor het bewaken van hun veiligheid na toelating tot de Europese Economische Ruimte (EER). Het draagt bij aan de bewaking van de veiligheid van geneesmiddelen en vergroot de transparantie voor belanghebbenden en het publiek.

Europese database van rapporten van vermoedelijke bijwerkingen van geneesmiddelen: Pharmaceuticalcare / Medicatiebewaking / Algemene geneesmiddeleninformatie

Efficiënt zoeken naar informatie over bijwerkingen

Bijwerkingen van geneesmiddelen meldt u aan het Federaal Agentschap voor geneesmiddelen en gezondheidsproducten, het FAGG. De Nederlandse evenknie, het Nederlandse Bijwerkingencentrum Lareb is niet alleen de plaats waar signaleert de risico's van het gebruik van geneesmiddelen en vaccins in de dagelijkse praktijk maar verspreidt tevens de kennis hierover.  U vindt er per product:

• Wat er terug te vinden is in het Farmacotherapeutisch Kompas
• Wat er vermeld wordt in de officiële productinformatie
• Wat er gemeld werd aan het Lareb door zorgverstrekkers en patiënt
• Wat het Lareb over de bijwerkingen van dit product eerder publiceerde
• En informatie over gelijkaardige producten, die u zo nodig ter vervanging kan adviseren. 

Database en mobiele app voor interacties met antimycotische geneesmiddelen

Gevaarlijke interacties met antimycotische middelen zijn er o.a. met diverse protonpompremmers, midazolam en vincristine. Maar er zijn nog heel wat andere geneesmiddelen waarmee er, al dan niet gevaarlijke, interacties optreden. Bovendien is het niet evident om van elke mogelijke interactie op de hoogte te blijven.

Daarom heeft Nederlands ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog Roger Brüggeman een evidence based database ontwikkeld die een overzicht geeft van interacties tussen alle (in Nederland) geregistreerde antimycotische geneesmiddelen en andere voorschriftplichtige geneesmiddelen, zelfzorgmedicatie en kruidenpreparaten. De link naar de app vindt u terug onder Medicatiebewaking / Geneesmiddelengebruik en Interacties.

Veiligheid Ibuprofen

PRAC-Beoordeling bevestigt klein verhoogd cardiovasculair risico met dagelijkse doses ibuprofen gelijk aan of hoger dan 2400 mg.

Pharmacovigilance Risk Assessment Committee EMA's (PRAC) heeft in een review bevestigd dat er een kleine toename is van het risico op cardiovasculaire problemen, zoals hartaanvallen en beroertes bij patiënten die hoge doseringen van ibuprofen (gelijk aan of hoger dan 2400 mg per dag) gebruiken. De evaluatie verduidelijkt dat het risico met een hoge dosis ibuprofen vergelijkbaar is met het risico dat wordt vastgesteld met andere niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), waaronder COX-2 remmers en diclofenac.

GheOP³s-tool online beschikbaar

Geneesmiddelgebonden problemen komen bij oudere patiënten vaak voor. Deze patiënten, vaak met polymedicatie, hebben veel baat bij een medicatieschema. Maar als apotheker kunt u nog een stap verder gaan en een medicatienazicht uitvoeren. UGent ontwikkelde daarvoor de GheOP3s-tool. U vindt deze terug op PharmaceuticalCare / Medicatiebewaking / Handige tools.

De tool kwam tijdens de KOVAG Summer School in 2014 uitgebreid aan bod en wordt ondertussen door een aantal van de deelnemende apothekers gebruikt.

Op de website vindt u de tool zelf, een uitgewerkte versie ervan en aanvullende informatie over de mogelijke geneesmiddelgebonden problemen, met o.a. mogelijke afhandelingsplannen. Daarnaast is er ook een handleiding beschikbaar waarin de plaats van de GheOPS³-tool in het proces van het medicatienazicht wordt toegelicht en drie uitgewerkte voorbeeldcasussen.

Geneesmiddelenrepertorium beschikbaar via mobiele app

Vanaf nu kunt u een mobiele app installeren op uw smartphone of tablet om het Gecommentarieerd Geneesmiddelenrepertorium te consulteren. Op die manier kunt u de informatie die u nodig hebt vlot opzoeken, ook als u offline bent.

In de Google Play Store of Apple App Store zoekt u best naar Geneesmiddelenrepertorium of BCFI. Eens geïnstalleerd kunt u vlot zoeken op merknaam of stofnaam. Hebt u al enkele letters ingetikt, dan verschijnen de verschillende keuzemogelijkheden automatisch. Ook bladeren doorheen de verschillende hoofdstukken is mogelijk. Elke maand gebeurt er een automatische update. De mogelijkheden zullen binnenkort nog uitbreiden met o.a. prijsvergelijkingstabellen, VOS-groepen, bijsluiters en SKP's (Samenvatting van de Kenmerken van het Product).

Op de website van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) vindt u hierover meer informatie.

PharmaceuticalCare / Medicatiebewaking / Algemene Geneesmiddeleninformatie

Vlotte werkprocedures farmaceutische zorg-aandachtspunten

Op 10 februari 2015 vond de infoavond farmaceutische zorg-aandachtspunten plaats. De eerste vier van een lange rij specifieke problemen kwamen aan bod:

• Methotrexaat en foliumzuur
• NSAID-gebruik en maagprotectie
• Acetylsalicylzuur-gebruik en maagprotectie
• Zorgvuldigheidscriteria bij het gebruik van isotretinoïne

Handige tools: farmaceutische vertaalsite

Op www.farmavertaalsite.be kunt u een posologie-etiket vertalen en afdrukken in 17 verschillende talen, onder andere Engels, Frans, Duits, maar ook Turks, Portugees, Chinees, Russisch of Arabisch. U kiest een taal en selecteert de te vertalen termen. Hierna wordt het vertaalde etiket rechts weergegeven. Verder heeft u ook de optie om enkele gegevens zoals de naam van de apotheek, patiënt of medicatie toe te voegen. U kan het etiket hierna opslaan of afprinten. De farmaceutische vertaalsite vindt u vanaf nu onder Medicatiebewaking/Handige tools.

Zorg dat uw patiënten met verminderde nierfunctie de juiste (dosis) medicatie krijgen

Een verminderde nierfunctie zorgt in veel gevallen voor een aanpassing van de medicatie. Voor veel geneesmiddelen die worden uitgescheiden door de nieren is het van belang op de hoogte te zijn van de nierfunctie, omdat dan de dosis moet worden aangepast. Meestal betekent dit een verlaging van de dosis om te voorkomen dat het geneesmiddel zich zou opstapelen in het bloed, maar in sommige gevallen moet de dosis net verhoogd worden.

Een aantal factoren kunnen wijzen op nierfunctiestoornissen. Gevorderde leeftijd (zeker bij vrouwen) wijst altijd op een verminderde nierfunctie. Patiënten met CNI lijden ook meestal aan meerdere aandoeningen, waaronder hypertensie, atherosclerose of diabetes. Daarnaast zijn er enkele chronische geneesmiddelen (bv. 1-Alpha Leo, Ro-caltrol, Renagel) die vrijwel uitsluitend bij gevorderde stadia van CNI worden gebruikt. Therapiekeuze en eventuele dosisaanpassing in functie van de nierfunctie behoren in principe tot de verantwoordelijkheid van de arts, maar de apotheker oefent een controlerende functie uit. Voor ons is het bovendien van belang te onthouden dat ook met OTC-geneesmiddelen moet worden opgelet: kalium en fosfaatlaxativa zijn gecontra-indiceerd bij deze patiënten, het gebruik van NSAIDs en contactlaxativa is niet aangewezen en de inname van natrium en aluminium (onder de vorm van bruistabletten, dieetzout, antacida, …) dient vermeden te worden.

Om uw patiënten met gekende nierinsufficiëntie (bv. patiënten die zijn opgenomen in het zorgtraject chronische nierinsufficiëntie) optimaal te kunnen helpen, stellen wij u de publicatie 'The Renal Drug Handbook' voor. Per stofnaam vindt u er een overzicht van de normale dosis, de aanpassing die vereist is afhankelijk van de GFR-waarde (nierfunctie), interacties, ... Deze publicatie staat online en kunt u downloaden.

U vindt de link naar de publicatie terug onder Handige Tools, en onder Chronische Nierinsufficiëntie.

Vind hier alle informatie over het medicatieschema

Het medicatieschema raakt stilaan geïmplementeerd in heel wat apotheken. Via infoavonden, een digitale infosessie waarin casussen aan bod komen, en de nodige begeleiding, raakt het medicatieschema ook in uw apotheek geïmplementeerd. Wij bieden u een aantal tools en hulpmiddelen die u hierbij helpen, zoals een invulformulier voor de patiënt, een overzicht van de innamemomenten per geneesmiddel, de CNK-codes zodat u hetgeen u doet ook kan registreren, ...

Klik hier voor een link naar al het materiaal.

Geneesmiddelen en alcohol: een nieuw hulpmiddel om uw patiënten raad te geven

Alcohol en geneesmiddelen gaan niet goed samen. Maar hoe kan men best raad geven aan chronische patiënten die, bv. naar aanleiding van een feestje, niet kunnen weerstaan aan de verleiding om een of meerdere glaasjes te drinken? Met de steun van het Fonds tot bestrijding van de verslavingen heeft het Centrum Wetenschappelijke Ontwikkeling voor Apothekers (CWOA) een nieuwe informatiefolder opgesteld waarin vermeld wordt wat de gevaarlijke cocktails zijn die absoluut vermeden dienen te worden. Ook de aard van de gevaren van een reeks frequent gebruikte geneesmiddelen in combinatie met alcohol worden nader omschreven. De folder kan aangevraagd worden bij CWOA (APB) of u kan de folder hier downloaden.

NSAID's en gastro-intestinale klachten

Gastro-intestinale klachten zijn een belangrijke en vaak voorkomende bijwerking van NSAID’s. (zie artikel BCFI: NSAID's bij patiënten met risico op gastro-intestinale complicaties)
Zij vormen ook een belangrijke reden voor hospitalisatie ten gevolge van iatrogene oorzaken. Er is geen evidentie die toelaat te besluiten dat bepaalde NSAID’s veiliger zijn.
De Nederlandse apothekersvereniging KNMP werkte een praktische checklist uit over hoe u hier in de officina mee kan omgaan.

Correcte dosis berekenen? Interacties opzoeken? Wat mag wel/niet geplet worden? ...

Vaak is het moeilijk om goede hulpmiddelen en bronnen in het kader van medicatiebewaking snel terug te vinden. Snel de dosis van een geneesmiddel berekenen op maat van een kind? Welke medicatie mag geplet worden? Een bijkomende bron consulteren voor geneesmiddeleninteracties? … De ons gekende hulpmiddelen die we ook graag zelf gebruiken, vindt u hier terug.

Fotosensitiviteitsreacties veroorzaakt door geneesmiddelen

 Fotosensitiviteitsreacties bestaan uit fototoxische reacties en fotoallergie.Ze doen zich voor als dermatitis, variërend van maculae, papels, vesikels, blaren, oedeem en urticaria tot een acute eczemateuze reactie. De bijwerking is afhankelijk van de dosis van het geneesmiddel en van de hoeveelheid zonlicht. Fototoxiciteitsreacties manifesteren zich als verbranding (zonnebrand, eventueel met blaarvorming) en foto-onycholyse. Zij zijn niet dosisafhankelijk.

Geneesmiddelengebruik tijdens de ramadan

Vasten tijdens de ramadam is één van de 5 pijlers van de islam. Voor moslims is dit een bijzondere maand waarin ze verplicht zijn zich te onthouden van eten, drinken en roken tussen zonsopgang en zonsondergang. Door de veranderingen in het dagritme en het eten op ongewone tijden kunnen (chronische) patiënten, en vooral diabetespatiënten, hier hinder van ondervinden. Op welke moment dienen ze hun medicatie in te nemen? Welke geneesmiddelvormen doorbreken de vasten en welke niet? Patiënten gaan vaak hun medicatie stoppen of overslaan. Ook weet men vaak niet welke geneesmiddelvorm al dan niet de vasten doorbreekt. Wist je bv. dat het gebruik van een puffer geen enkel probleem vormt?

Lees meer.

Geneesmiddelengebruik tijdens de ramadan

Vasten tijdens de ramadam is één van de 5 pijlers van de islam. Voor moslims is dit een bijzondere maand waarin ze verplicht zijn zich te onthouden van eten, drinken en roken tussen zonsopgang en zonsondergang. Door de veranderingen in het dagritme en het eten op ongewone tijden kunnen (chronische) patiënten, en vooral diabetespatiënten, hier hinder van ondervinden. Op welke moment dienen ze hun medicatie in te nemen? Welke geneesmiddelvormen doorbreken de vasten en welke niet? Patiënten gaan vaak hun medicatie stoppen of overslaan. Ook weet men vaak niet welke geneesmiddelvorm al dan niet de vasten doorbreekt. Wist je bv. dat het gebruik van een puffer geen enkel probleem vormt?

Lees meer

Advies geneesmiddelengebruik ramadan